Τριάντα χρόνια Αλλαγή: Η καταρράκωση των αξιών της εργασίας και της ευθύνης στον δημόσιο τομέα
από ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΥΔΑΚΗΣΑπό το 1981 και μετά, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία έχουμε μια προϊούσα μεταβολή, τόσο στην λογική όσο και την ηθική των εργασιακών σχέσεων στο δημόσιο τομέα αλλά και σε μέρος του ιδιωτικού.Η μεταβολή αυτή, κυρίως συνδέεται με την επέλαση ενός έντονου κρατικού πατερναλισμού, ο οποίος βεβαίως προϋπήρχε, αλλά στην συγκεκριμένη φάση απέκτησε εντονότερα χαρακτηριστικά και συνδέθηκε με μια άνευ προηγουμένου κομματική επιδρομή στον πυρήνα του κράτους.Ηταν μια ρεβάνς εκείνων που θεωρήθηκαν “αποκλεισμένοι” από τους μηχανισμούς νομής της κρατικής δύναμης και εξουσίας.Αυτή ήταν η επίσημη ρητορική της νέας – όπως αυτοπροσδιοριζόταν-διακυβέρνησης.Η επέλαση του κόμματος στο κράτος έγινε κατά τα πρότυπα αυταρχικών καθεστώτων.Οι παλαιότεροι θα θυμούνται τους πρασινοφρουρούς στους χώρους εργασίας στο δημόσιο τομέα.Με τον τρόπο αυτό η αρχή της ουδετερότητας του κράτους καταπατήθηκε βάναυσα και το κράτος έγινε φορέας της ιδεολογίας του κόμματος.Ετσι η εργασία στον δημόσιο τομέα προσέλαβε τα χαρακτηριστικά που γνωρίζουμε και δημιουργήθηκε ο ιδιαίτερος εκείνος ανθρωπότυπος του Έλληνα δημοσίου υπαλλήλου.Χωρίς υπερβολή πιστεύω, ότι πρόκειται περί ανθρωπολογικής μεταβολής, από την οποία θα είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγουμε.
Αν θεωρήσουμε, ότι η ελευθερία και η ελεύθερη βούληση είναι εγγενής στον άνθρωπο, καθώς και ότι η ελεύθερη δημιουργική εργασία βρίσκεται στο πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, τότε αυτά καταπατήθηκαν, συκοφαντήθηκαν ή στην χειρότερη περίπτωση εξαγοράσθηκαν έναντι μιας λογικής βολέματος,αποφυγής του ρίσκου και της ευθύνης, εντός μιας όλο και πιο διευρυμένης κρατικής γραφειοκρατίας.Το ατομικό, το ιδιωτικό, η ελεύθερη συνεργασία των υποκειμένων για ένα κοινό σκοπό συκοφαντήθηκαν και λοιδωρήθηκαν, ενώ πονηρά αποθεώθηκαν οι συλλογικότητες, τις οποίες εύκολα μπορείς να ποδηγετήσεις και να καπελώσεις κομματικά σε συνθήκες μαζικής δημοκρατίας.Ενα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, ειδικά της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ.Ο ελεύθερος συνεταιρισμός παραγωγών, επαγγελματιών,επιχειρηματιών κλπ γίνεται με την εθελοντική εκχώρηση του δικαιώματος, των αποφάσεων και των δράσεων σε ένα ελεγχόμενο αντιπροσωπευτικό όργανο προς το συμφέρον των μελών του συνεταιρισμού.Εδώ είχαμε το φαινόμενο να διοικούνται οι συνεταιρισμοί από τους κομματικούς συνδικαλιστές οι οποίοι εκλέγονταν στη διοίκηση.Εγιναν εκτροφεία σκανδάλων και παρασιτισμού στηριζόμενοι στην επιδότηση της ΕΕ πλήρως αντιπαραγωγικοί και ενάντιοι σε κάθε έννοια εργασιακής ηθικής.
Οταν παράγουμε ένα προϊόν ή υπηρεσία εκτός από την αξία της εργασίας κλπ που ενσωματώνονται σε αυτό,περικλείεται εντός του και ένα μέρος του υποκειμένου που το παράγει.Η διαφοροποίηση των ομοειδών προϊόντων ακόμα και σε συνθήκες μαζικής παραγωγής εκεί ακριβώς οφείλεται.Αν το προϊόν είναι αποκαλυπτικό του πράττοντος παραγωγού τότε η εργασιακή ηθική του αποτυπώνεται στη ποιότητα του προϊόντος.Εύκολα ας πούμε μπορούμε να διακρίνουμε ένα κρασί που ο παραγωγός έδωσε κάτι από τον εαυτό του για να το παράγει,από ένα άλλο που απλώς διεκπεραίωσε την διαδικασία.Η νοοτροπία της απλής διεκπεραίωσης διαπότισε ολόκληρο τον δημόσιο τομέα, αλλά και μέρος του ιδιωτικού.Μια γενικευμένη νοοτροπία ευκολίας, όπου η αρχή της ήσσονος προσπάθειας ήταν το γενικό χαρακτηριστικό, διαχύθηκε σε πολλούς τομείς δραστηριότητας, από τη εκπαίδευση ως την περίθαλψη και την οργάνωση της κρατικής μηχανής.
Το ΠΑΣΟΚ με την εκλογική νίκη του 1981 και την τεράστια δύναμη που είχε καθώς και την πολιτική του επιρροή, θα μπορούσε να είχε αφήσει και μερικά θετικά, αν επιχειρούσε μερικές στοιχειώδεις μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο έστω της σοσιαλδημοκρατίας.Αντ’ αυτού η λαϊκιστική αντίληψη για την άσκηση της εξουσίας,ο τριτοκοσμικός σοσιαλισμός τύπου Μπααθ, η κολακεία των αδυναμιών της μάζας κλπ, το μετέτρεψαν τελικά σε ένα μηχανισμό νομής εξουσίας για την εξουσία.Την κομματικοποίηση του κράτους διεδέχθη η κρατικοποίηση του κόμματος.Τα περισσότερα στελέχη του προέρχονται ακόμη και σήμερα από το κράτος.Αυτή την εγγενή αντίφαση βιώνουμε σήμερα, όπου η κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης και μείωσης του κράτους, υπό το φάσμα της χρεοκοπίας και της κατάρρευσης, βιώνεται ως υπαρξιακό πρόβλημα εντός του κόμματος.
Ετσι η άρρηκτη σχέση κόμματος και κράτους διεύρυνε το φαινόμενο του ψηφοφόρου πελάτη, αφού η μεγέθυνση του κράτους σήμαινε αύξηση της επιρροής του κόμματος και τούμπαλιν,διευκόλυνε δε την αναπαραγωγή της εξουσίας.Σ΄ αυτό το πλαίσιο η ανάπτυξη έστω και στοιχειώδους εργασιακής ηθικής ήταν αδύνατη. Η ίδια η εργασία ήταν το δευτερεύον.Το πρωτεύον ήταν η διασφάλιση της σχέσης πελάτη- κόμματος με αμοιβαία οφέλη.Δεν χρειάζεται βέβαια να αναφέρουμε το πλήγμα που δέχθηκε η ατομικότητα με το ισοπεδωτισμό που επεκράτησε,την έλλειψη αξιολόγησης, την απαξία της ίδιας της εργασίας μέσα στο δημόσιο τομέα και την διάχυση αυτής της νοοτροπίας σε όλη την κοινωνία.Εκείνος ο οποίος κερδίζει το ψωμί του ασκώντας εντίμως ένα παραγωγικό επάγγελμα, θεωρήθηκε το λιγότερο ηλίθιος την στιγμή που το κράτος-κόμμα-πατερούλης μπορεί να σου εξασφαλίσει αργομισθία, έναντι της ψήφου σου.Συντελέσθηκε συνεπώς ο πλήρης εκχυδαϊσμός της δημοκρατίας και ένας οιονεί ηθικός ευνουχισμός εφόσον ο πελάτης-ψηφοφόρος έναντι της ψήφου του εξασφάλιζε τον βίο του στη αγκαλιά του κράτους-κόμματος.
Βιώσαμε και βιώνουμε την απώλεια του νοήματος της ίδιας της εργασίας αφού έννοιες όπως παραγωγικότητα,ανταγωνιστικότητα ,ποιότητα,αμοιβή, κέρδος κλπ, πετάχθηκαν στο πύρ το εξώτερον.Επλήγη το άτομο στον πυρήνα της ύπαρξης του, στον οποίο βρίσκεται η ελεύθερη και δημιουργική εργασία και δημιουργήθηκε ένας νέος τύπος ανθρώπου που αναζητά κρεμάστρα για κρεμάσει την ευθύνη του.Αυτό φαίνεται και στην λυσσαλέα υπεράσπιση της μονιμότητας στον δημόσιο τομέα, η οποία έχει πλέον μεταφυσικό χαρακτήρα, αφού μονιμότητα δεν υπάρχει ούτε στη φύση ούτε στις ανθρώπινες σχέσεις ούτε στην ίδια την ζωή, όπου τα πάντα αλλάζουν και βρίσκονται σε κίνηση.Μονιμότητα υπάρχει στον Παράδεισο και στο δημόσιο.Και στον ένα όμως και στο άλλο απουσιάζει η έννοια της ατομικής ευθύνης.
Κάτω από το βάρος των συνθηκών μπορεί το ΠΑΣΟΚ και το υπάρχον πολιτικό σύστημα να κάνει κουτσά-στραβά κάποια βήματα προς την σωστή κατεύθυνση.Τα εξωτερικά στοιχεία ενός τρόπου ζωής βασισμένου στην ατομικότητα, την ελευθερία, την ευθύνη,την αξία της εργασίας μπορεί ίσως μια άλλη πιο φιλελεύθερη εξουσία να τα επιβάλλει.Η εμπέδωσή τους όμως γίνεται όταν αυτά εσωτερικευθούν από τα άτομα και αυτό είναι πολύ δύσκολο για τον τύπο ανθρώπου που δημιούργησε η μεταπολίτευση .Θα πάρει ίσως περισσότερο από μια γενιά.
ΠΗΓΗ REAL POLITICS ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΡΥΔΑΚΗ
