Ο ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Ο ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο: «Σας το απαγορεύω...»

Η καθοριστική επέμβαση του πρωθυπουργού, ώστε ο διάδοχος και αρχιστράτηγος να σταματήσει αμέσως την πορεία προς το Μοναστήρι

Tα δύο «Β» (Βενιζέλος - Βασιλιάς), όπως ονόμασε το δίδυμο αρχηγού και αρχιστράτηγου η Πηνελόπη Δέλτα, σε φωτογραφία του 1913 (σιδηροδρομικός σταθμός Βυρώνεια - Χατζή Μπεϊλίκ).

Ακριβώς πριν από έναν αιώνα (12-14 Οκτωβρίου 1912), ο ελληνικός στρατός προελαύνει στο τουρκικό έδαφος και απελευθερώνει την Κοζάνη. Εχει αφήσει πίσω τα στενά του Σαραντάπορου, όπου κατέγραψε την πρώτη μεγάλη νίκη του κατά των Οθωμανών στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο.
Αλλά η θριαμβευτική πορεία, στη φάση αυτή, έμελλε να σφραγιστεί και από περιστατικά «τα οποία προανήγγειλαν περιπετείας, συμφοράς, εμφύλιον ανταγωνισμόν», όπως θέτει το ζήτημα ιστορικός της περιόδου. Πρόκειται για την περιλάλητη «στροφή της Στρατιάς προς τη Θεσσαλονίκη».
Εχουν γραφεί πολλές εκατοντάδες σελίδες για τα γεγονότα εκείνων των ωρών. Μερικά απ' αυτά παραμένουν ακόμη και σήμερα ασαφή. Κυρίως επειδή εκεί τοποθετείται από πολλούς η πρώτη εκδήλωση του κατοπινού εθνικού διχασμού και χρησιμοποιήθηκαν «εργαλειακά». Κρίσιμα ιστορικά τεκμήρια δεν βρέθηκαν (π.χ. το τηλεγράφημα με το «σας απαγορεύω») και κάποια ίσως «διορθώθηκαν» χρονικά (για να δικαιώσουν διαφορετικές αφηγήσεις).

Ο Κωνσταντίνος με το επιτελείο του. Αριστερά του ο Ι. Μεταξάς, πίσω του ο Δούσμανης και δεξιά του ο Δαγκλής. Πυρ και μανία όλοι για τα τηλεγραφήματα της κυβέρνησης.

To δίλημμα
Αυτή η πολιτικο-στρατιωτική, όμως, διαμάχη έχει χάσει την παλιότερη σημασία και το διχαστικό φορτίο της. Σύμφωνα με το κυρίαρχο σενάριο, όπως το παραθέτει «εξευγενισμένα» ο Ι. Μαζαράκης-Αινιάν, «από τη στιγμή αυτή (κατάληψη Κοζάνης) ετίθετο το δίλημμα στο Γενικό Στρατηγείο, να συνεχίσει την προέλαση προς το Μοναστήρι και να συνδεθεί με τους Σέρβους ή να στραφεί προς Βέροια και Θεσσαλονίκη.
Αρχικά φαίνεται ότι πρόθεση της Στρατιάς ήταν να κινηθεί προς βορράν, αλλά σύντομα εγκαταλείφθηκε αυτή η ιδέα, ύστερα μάλιστα από τηλεγραφήματα του υπουργείου Στρατιωτικών (Ελ. Βενιζέλου) και του υπουργείου Εξωτερικών (Λ. Κορομηλά) που επισήμαιναν την ανάγκη να καταληφθεί το ταχύτερο δυνατόν η Θεσσαλονίκη».

Μπροστά στην Κοζάνη. Εδώ κρίθηκε τελικά η πορεία του στρατού.

Η αμιγώς βενιζελική αφήγηση είναι έντονα χρωματισμένη: Μετά την κατάληψη της Κοζάνης ο Κωνσταντίνος και το επιτελείο του αποφάσισαν να βαδίσουν προς το Μοναστήρι (Βιτόλια) και όχι προς Θεσσαλονίκη. Κατά παράβαση ρητών και επανειλημμένων υποδείξεων του πρωθυπουργού.
Η «ανταρσία» ματαιώθηκε, αφού χρειάστηκε ο πρωθυπουργός να «διατάξει» τα δέοντα, να ζητήσει την τελευταία στιγμή τη μεσολάβηση του βασιλιά Γεωργίου Α'. Ο τελευταίος έσπευσε στην Κοζάνη για να επαναφέρει τον διάδοχο στην τάξη. Ετσι, έγινε δυνατή η «στροφή» του στρατού στις 14 Οκτωβρίου κι επομένως η νίκη στον αγώνα δρόμου Ελλήνων και Βουλγάρων προς τη Θεσσαλονίκη.

Το «Εθνος» του 1932 παρουσιάζει την πολεμική έκθεση με αιχμή τη Θεσσαλονίκη.

Κατά την εκδοχή αρκετών βασιλικών ο Κωνσταντίνος και οι επιτελείς του δεν είχαν αποφασίσει ακριβώς προς ποια κατεύθυνση θα οδεύσει ο στρατός, αναμένοντας τις κινήσεις των Οθωμανών. Ακόμη και πριν από τα κυβερνητικά τηλεγραφήματα (Κορομηλά και Βενιζέλου) είχαν καταστρώσει σχέδια για πορεία προς τη Βέροια. Προσκομίζουν, μάλιστα, και μια σχετική διαταγή του Στρατηγείου. Στέκονται ιδιαίτερα, όμως, στις «ανοίκειες» επεμβάσεις της κυβέρνησης στις στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Υποστηρίζουν ακόμη ότι οι στρατιωτικές ανάγκες επιβάλανε την πορεία προς βορρά για να εξασφαλιστεί η στρατιά από εγκλωβισμό. Πρώτα, λοιπόν, θα βάδιζε ο στρατός προς Μοναστήρι και μετά στη Θεσσαλονίκη.
Στο επίπεδο αυτό δεν βρίσκονταν τελείως εν αδίκω. Αλλά η πορεία προς την πολυεθνική πρωτεύουσα της Μακεδονίας «δεν ήτο στρατιωτική μόνο ενέργεια. Από αυτή θα επραγματοποιείτο ή θα εματαιώνετο ο σκοπός διά τον οποίο η Ελλάς εμάχετο...». Αυτή η κλασική εκτίμηση του ιστορικού Γ. Βεντήρη επαναλαμβάνεται με διάφορες παραλλαγές από τους περισσότερους μελετητές.
Ανεξάρτητα από όλα αυτά, η ουσία είναι πως χωρίς την αποφασιστική επέμβαση του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη θα μπορούσαν να είχαν φθάσει πρώτοι οι Βούλγαροι. Η ίδια άλλωστε αποφασιστικότητα εκδηλώθηκε και τις επόμενες μέρες, καθώς ο Κωνσταντίνος καθυστερούσε επικίνδυνα και απελπιστικά...
Τα ντοκουμέντα για «τη στροφή»

1. «...Σερβικός στρατός ευρίσκεται νυν μεταξύ Κουμανόβου και Σκοπίων, Βουλγαρικός στρατός κατέλαβε χθες Σαράντα Εκκλησίας. Φρονώ ότι πρέπει, κατά το δυνατόν, να εντείνωμεν ημετέρας ενεργείας ώστε να καταληφθή όσον τάχιστα Θεσσαλονίκη και ίνα μη ημέτερα αποτελέσματα έλθωσιν πολύ ύστερον από τα αποτελέσματα των συμμάχων» (Κορομηλάς προς Κωνσταντίνο).
2. «Ευχαριστώ θερμώς διότι με πληροφορήσατε διά τας νίκας των συμμάχων μας... Θα εξακολουθήσω με την αυτήν έντασιν δυνάμεων, επιδιώκων καταστροφήν του εχθρού επί τη βάσει του σχεδίου το οποίον έχω προδιαγράψει και του οποίου τους αντικειμενικούς σκοπούς μόνος εγώ είμαι αρμόδιος και υπεύθυνος να κανονίζω... Παρακαλώ δε όπως ευαρεστούμενος μη προσπαθήτε να επηρεάζετε την διεύθυνσιν των επιχειρήσεων» (Κωνσταντίνος προς Κορομηλά).
3. «Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήσει η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρηθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην» (Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο).
4. «Η κατεύθυνσις της αποχωρήσεως (των Τούρκων) και αι προθέσεις του πολεμίου θα κανονίσωσιν την προέλασιν και την κατεύθυνσιν της υπ' εμέ στρατιάς... Και να παύση του λοιπού η κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμειγνυομένη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις» (Κωνσταντίνος προς Βενιζέλο).
5. «Οτε ο στρατός ημών ευρίσκετο εις την Κοζάνην, εστάλη τηλεγράφημα από τον αρχηγόν του στρατού... το οποίον μου έλεγεν ότι ο στρατός δεν θα οδεύση προς την Θεσσαλονίκην.

- Εγώ, έλεγε το τηλεγράφημα, έχω καθήκον να στραφώ προς το Μοναστήριον, εκτός αν το απαγορεύσετε.
Και του απάντησα: - «Σας το απαγορεύω» (αγόρευση του Βενιζέλου στη Βουλή τον Αύγουστο του 1917).
Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΚΘΕΣΗ
Η πρώτη επίσημη πολεμική έκθεση για τους Βαλκανικούς Πολέμους (συντάχθηκε με καθυστέρηση είκοσι ετών το 1932!) δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αμφισβητήσεις και διαφορετικές πολεμικές αφηγήσεις. Το συμπέρασμά της, βασισμένο στα αρχεία, ήταν ότι ο Κωνσταντίνος και το επιτελείο του ήταν αποφασισμένοι να προχωρήσουν προς το Μοναστήρι. Αργότερα (το 1939) η έκθεση θα «διορθωθεί» στο σημείο αυτό και το συμπέρασμα θα θολώσει...
ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΕΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Γιατί, όμως, ο Κωνσταντίνος επέμενε στην πορεία προς το Μοναστήρι; Εχουν διατυπωθεί διάφορα σενάρια. Σύμφωνα, πάντως, με την πρώτη (και αδιόρθωτη) επίσημη έκθεση, ο διάδοχος και το επιτελείο του «αμελούσαν τη Θεσσαλονίκη... οδηγούμενοι από δόγματα αποκλειστικώς και ψυχρώς ακαδημαϊκώς στρατηγικά...». Σε αντίθεση με τον πρωθυπουργό που προσλάμβανε τη συνολική πολιτική εικόνα και διέβλεπε «τας τρομακτικάς συνεπείας» από μια τυχόν βουλγαρική κατάληψη της Θεσσαλονίκης.

Του Τ. Κατσιμάρδου

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΕΘΝΟΣ

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ: 

Παρακολούθησα στο WEST το επετειακό ντοκιμαντέρ 1912-2012 Δυτική Μακεδονία. Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι άξιες συγχαρητηρίων πάντα, γιατί αναδεικνύουν την τοπική ιστορία μας και την κάνουν κτήμα των νέων γενεών. Ειδικότερα θερμά συγχαρητήρια και στον τοπικό σταθμό για το ενδιαφέρον του για την τοπικη ιστορία. Όμως παρατήρησα λίγα λανθασμένα σημεία στην αφήγηση των γεγονότων και θέλοντας, να συμβάλω τα επισημαίνω, για αποφυγή ιστορικών παρεξηγήσεων. Είδα λοιπόν, ότι πρώτα απ όλα η αναφορά στα γεγονότα του ατυχήματος της Ε μεραρχίας στο Αμύνταιο δεν ήταν σωστή. Αναφέρθηκε λανθασμένα, ότι το μικρό τουρκικό τμήμα, που βρέθηκε στα μετόπισθεν του ελληνικού στρατού τα χαράματα της 24 Οκτωβρίου 1912 ήταν άτακτοι Τούρκοι κονιάροι κάτοικοι της περιοχής. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Το μικρό τουρκικό τμήμα ήταν η πολυβολαρχία του 49^ου συντάγματος πεζικού της 17^ης μεραρχίας του τουρκικού στρατού. Το βράδυ της 23/10/1912  ένας Τουρκαλβανός υπολοχαγός από τα Ιωάννινα ο Εσσάτ ζήτησε την άδεια από τον αρχηγό των τουρκικών δυνάμεων Τζαβίτ Πασά, να διενεργήσει επιχείρηση παράτολμη κατά των νώτων της 5^ης μεραρχίας με δύναμη λίγων ανδρών και 4 πολυβόλα. Όμως για την καταστροφή, που ακολούθησε, δεν φταίει μόνο η τολμηρή ιδέα του Εσσάτ, ούτε η ανευθυνότητα του διοικητή του ελληνικού τάγματος. Μια τέτοια ενέργεια δεν θα μπορούσε, να επιτύχει, αν δεν υπήρχαν οι κατάλληλοι οδηγοί. Πράγματι ένας μπέης των χωριών Ροδώνα - Φανού ο περιβόητος Ισίν Χασάν αναλαμβάνει, να συμμετάσχει στην αποστολή και να βρει τρόπο, να καθοδηγήσει το μικρό τουρκικό τμήμα στα νώτα του ελληνικού στρατού μέσα από τον βάλτο της περιοχής. Για τον σκοπό αυτό λοιπόν βρήκε έναν οδηγό, που δούλευε ως εργάτης στα χωράφια του και καταγόταν από το χωριό Πεδινό. Ο οδηγός αυτός δεν ήταν άλλος από τον διαβόητο κομιτατζή της εποχής του Μακεδονικού Αγώνα τον επονομαζόμενο από τους Τούρκους Καρά Κομίτ ( Μαύρος κομιτατζής). Δέχτηκε λοιπόν την πρόταση του Ισίν Χασαν και καθοδήγησαν μαζί τους Τούρκους, περνώντας τους μέσα από στεγνά μονοπάτια του βάλτου αλλά και όπου χρειαζόταν, χρησιμοποιώντας βάρκες. Τον βάλτο τον γνώριζε καλά από τα γεγονότα της περιόδου 1903-1908. Με αυτόν τον τρόπο ενεργεί ως νέος Εφιάλτης και συνεργάζεται με αυτούς, που παλαιότερα ακόμη και ο ίδιος είχε πολεμήσει.  Το τμήμα λοιπόν του Εσσάτ, που  ήταν η πολυβολαρχία του 49^ου συντάγματος πεζικού της 17^ης μεραρχίας του τουρκικού στρατού βρέθηκε ανενόχλητο Βόρεια της περιοχής ερείπια Νέας Κόμης στις 6 και 30 το πρωί της 24 Οκτ. κοντά στο ύψωμα 640, τον λόφο του αίματος και σε μικρή απόσταση από τις θέσεις του εκεί εγκατεστημένου λόχου μηχανικού της 5^ης μεραρχίας.

Επίσης αναφέρθηκε λανθασμένα πάλι, ότι κατά τα γεγονότα του Α παγκοσμίου πολέμου τον Αύγουστο του 1916 οι Βούλγαροι που κατέλαβαν την Φλώρινα για λίγες εβδομάδες έφθασαν μόνο ως τα ορεινά πρόθυρα του Αμυνταίου. Η ιστορική αλήθεια είναι ότι οι Βούλγαροι έφτασαν και κατέλαβαν και την περιοχή Ξινού Νερού –Αμυνταίου και έφτασαν ως την Άρνισσα Πέλλας,  οπότε και άρχισε η απώθηση τους από δυνάμεις της Αντάντ. Τελικώς Ρώσοι και Γάλλοι απελευθερώνουν από τους Βουλγάρους και την περιοχή Αμυνταιου- Ξινου Νερου όπως και την Φλώρινα. Κρατάνε οι σύμμαχοι τη γραμμή του Καϊμάκτσαλάν σαν κύρια γραμμή μετώπου και δυτικά, οι γάλλοι με του Ρώσους οδεύουν προς Φλώρινα εκδιώκοντας  τους Βούλγαρους. Mάλιστα υπάρχουν και φωτογραφίες στο Ξινο Νερο με αιχμαλώτους Βούλγαρους και Γερμανούς στο χωριό όπως και φωτογραφίες απο τις καταστροφές, που έκαναν οι παραπάνω αποχωρώντας απο την περιοχή Ξινού Νερού. Οι Βούλγαροι λίγο βορειότερα στον ποταμό Εριγώνα, είχαν  σειρές χαρακωμάτων καλά οργανωμένων, που δύσκολα μπορούσαν, να σπάσουν.  Ο επί κεφαλής της συμμαχικής δύναμης, ο οποίος ήρθε και στο Ξινό Νερό, ο Γάλλος στρατηγός Κορντονιέ, διέταξε την κατά μέτωπο επίθεση χωρίς όμως επαρκή υποστήριξη του πυροβολικού, με αποτέλεσμα να γίνουν φονικές μάχες, στη γραμμή Φλώρινας- Μοναστηρίου - Εριγώνα,  που στοίχισαν τη ζωή σε 2.000 συμμάχους.

Τέλος ακούστηκε στο ντοκιμαντέρ  ότι δήθεν εξ αρχής ο διάδοχος Κωνσταντίνος το 1912  ήταν αποφασισμένος, να προχωρήσει προς Θεσσαλονίκη και δεν υπήρχε καμία διχογνωμία μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου πράγμα που είναι ψευδές απολύτως. Ο Κωνσταντίνος έχοντας και την στήριξη των Γερμανών επιθυμούσε, να απελευθερώσει πρώτα το Μοναστήρι και αυτό ήταν ο κύριος στόχος του, λογω και της μεγάλης εμπορικής ελληνικής παροικίας εκεί. Αυτό μάλιστα, ναι μεν δεν αποτελεί το κυρίως γεγονός του εθνικού διχασμού, αλλά είναι η απαρχή των έντονων διαφωνιών και της κόντρας των δύο αντρών, για αυτό και μπορεί, να θεωρηθούν αυτά τα γεγονότα,  ως το προμήνυμα και οι πρώτες σπίθες  του μετέπειτα εθνικού διχασμού, που οφειλόταν και στην κόντρα των δύο ηγετών, η οποία αδιαμφισβήτητα είχε ξεκινήσει από το 1912 και δεν εκδηλώθηκε απρόοπτα το 1915. Αυτό το γνωρίζουν και οι πέτρες στην χώρα μας και δεν επιτρέπεται, να το αποκρύβει κανείς. Βεβαίως μια βασική αιτία του διχασμού ήταν και η διάσταση απόψεων των δύο αντρών το 1915, για το αν θα συμμετάσχει η χώρα στον Α παγκόσμιο πόλεμο, σε συνδυασμό με την κόντρα τους απο το 1912. Προχωρώ σε αυτές τις επισημάνσεις, γιατί καλό είναι να είμαστε ακριβείς, οσο γίνεται και να διορθώνουμε τυχόν λάθη, που είναι ουτως η άλλως κατανοητά σε μία έρευνα με καλή πρόθεση και για να μην εξάγονται λανθασμένα συμπεράσματα. Άλλωστε θέλω, να ελπίζω, ότι και οι συντελεστές του καλού αυτού ντοκιμαντέρ θα συμφωνούν με την άποψη μου, ότι την ιστορία δεν πρέπει να την αλλοιώνεις, για να παίζεις πολιτικά παιχνίδια κατά το δοκούν  στην ευαίσθητη περιοχή μας, αλλά να την αποδίδεις με την κατά το δυνατόν μετά από τόσα χρόνια ακρίβεια χωρίς να χαιδεύεις αυτιά.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ 

ΑΜΥΝΤΑΙΟ

ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Παραθέτω αυτούσια τα τηλεγραφήματα μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου για να καταλάβετε μόνοι σας τα γεγονότα και να μην λέει ο καθένας ότι θέλει:

Τηλεγράφημα Βενιζέλου προς Κωνσταντίνο (13 Οκτωβρίου 1912): "Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα ακολουθήση η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην". (Υπογραφή) υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος Κωνσταντίνος προς Βενιζέλο: "Ο στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε". Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο: "Σας το απαγορεύω". (Αναφέρθηκε από τον Ελ. Βενιζέλο στη Βουλή κατά τη συνεδρίαση της 13/16 Αυγούστου 1917) Τηλεφώνημα Βενιζέλου στον Γεώργιο τον Α' με την παράκληση να μεταβιβασθεί το μήνυμα στον Κωνταντίνο (25 Οκτωβρίου 1912): "Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον δια την βραδύτητα με την οποίαν διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βουλγάρους πρώτους εις Θεσσαλονίκην". (Αναφέρθηκε από τον Βενιζέλο στη Βουλή κατά τη συνεδρίαση της 13/16 Αυγούστου 1917) Τηλεγραφική διαταγή προς Κωνσταντίνο να σταματήσει τις διαπραγματεύσεις και να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη (26 Οκτωβρίου 1912): "Αρχηγόν στρατού: Παραγγέλλεσθε να αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν, έστω και στιγμής". (Υπογραφή) υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος (Όταν το τηλεγράφημα έφθασε στον προορισμό του, ο Κωνσταντίνος είχε ήδη καταλάβει την πόλη)

Η διαμάχη Κωνσταντίνου-Βενιζέλου