Τυχοδιωκτισμοί στο «Μακεδονικό»
Του Σπυριδωνα Σφετα*
Η στάση του Ζαχαριάδη στο μακεδονικό
ζήτημα είχε άμεση συνάρτηση με την τακτική και στρατηγική που εφάρμοσε
σε σχέση με το ελληνικό πολιτικό ζήτημα μετά την επιστροφή του στην
Ελλάδα το 1945. Το ΚΚΕ αναγνώριζε από το 1934 την ύπαρξη
σλαβομακεδονικού έθνους -σύμφωνα με την απόφαση της Κομμουνιστικής
Διεθνούς- αλλά το 1935 εγκατέλειψε τη θέση του 1924 για «Ενιαία και
Ανεξάρτητη Μακεδονία» και υιοθέτησε τη γραμμή της ισοτιμίας στις
μειονότητες. Ετσι, το 1944 το ΚΚΕ στράφηκε κατά των αποσχιστικών
κινήσεων του ΣΝΟΦ (Σλαβομακεδονικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέωπο) και των
σλαβόφωνων ταγμάτων Αριδαίας-Εδεσσας και Φλώρινας-Καστοριάς που
ελέγχονταν από το Γενικό Επιτελείο της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας.
Κατά το πνεύμα της ρητορικής του για μια ειρηνική λύση του ελληνικού
πολιτικού ζητήματος, ο Ζαχαριάδης στράφηκε το 1945 κατά του ΝΟΦ (Λαϊκό
Απελευθερωτικό Μέωπο), της διάδοχης οργάνωσης του ΣΝΟΦ που προπαγάνδιζε
τη συνένωση του «μακεδονικού λαού» και δρούσε ανεξέλεγκτα στην ελληνική
Μακεδονία. Επανειλημμένα η κομματική περιφερειακή οργάνωση Εδεσσας
καταδίκαζε το ΝΟΦ ως φασιστική και αυτονομιστική οργάνωση και καλούσε
τους Σλαβομακεδόνες να συσπειρωθούν στο ΕΑΜ/ΚΚΕ που υπόσχονταν την
εθνική ισοτιμία. Στους επίσημους λόγους του ο Ζαχαριάδης αναφερόταν στην
ελληνικότητα της Μακεδονίας και στο απαραβίαστο των ελληνικών συνόρων.
Στελέχη του ΚΚΕ στην περιοχή της Καστοριάς περιόδευαν χωριά των
Σλαβομακεδόνων και προέτρεπαν τους κατοίκους να καταδώσουν στην
αστυνομία και στα κρατικά όργανα τους πράκτορες του ΝΟΦ, αν εμφανίζονταν
στην περιοχή τους.
Ριζική μεταβολή
Οταν στα τέλη του 1945 ο Ζαχαριάδης εξέταζε σοβαρά το ενδεχόμενο του
περάσματος στην ένοπλη σύγκρουση, η στάση του απέναντι στο ΝΟΦ
μεταβλήθηκε ριζικά. Η εξάρτηση του ΚΚΕ από τη βοήθεια των γειτονικών
κρατών, ιδίως της Γιουγκοσλαβίας, απαιτούσε και μια εξομάλυνση των
σχέσεων ΚΚΕ-ΝΟΦ. Το ΝΟΦ χαρακτηρίστηκε τώρα από τον Ζαχαριάδη ως
αντιφασιστική και δημοκρατική οργάνωση, ως το ΕΑΜ των Σλαβομακεδόνων.
Ωστόσο, το ΚΚΕ παρέμεινε πιστό στη γραμμή της ισοτιμίας στις
μειονότητες.
Στη συμφωνία ΚΚΕ-Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας της 14ης Οκτωβρίου 1946 δεν
προβλέφθηκε η ίδρυση ξεχωριστών σλαβομακεδονικών ενόπλων τμημάτων και το
Κεντρικό Συμβούλιο του ΝΟΦ κατέστη υπόλογο στην κομματική επιτροπή του
ΚΚΕ για τη Μακεδονία-Θράκη. Αλλά λόγω της δυναμικής που απέκτησε ο
σλαβομακεδονικός εθνικισμός μετά την ίδρυση του κράτους των Σκοπίων και
της αλυτρωτικής προπαγάνδας που ασκήθηκε στα Σκόπια το ΝΟΦ δεν ελεγχόταν
πλήρως από το ΚΚΕ. Μέσα στους κόλπους του ΝΟΦ κυριαρχούσε μια άτυπη
διάσπαση μεταξύ αυτών που ήταν υπό την επιρροή του ΚΚΕ (Πασχάλης
Μητρόπουλος) και εκείνων που προσανατολίζονταν προς το Κ.Κ.
Γιουγκοσλαβίας και «Μακεδονίας» (Μιχάλης Κεραμιτζής, Ηλίας Δημάκης,
Βαγγέλης Αγιάνης). Η φιλογιουγκοσλαβική αυτή πτέρυγα ελεγχόταν από τα
Σκόπια και προπαγάνδιζε ότι λύση του μακεδονικού ζητήματος μπορεί να
υπάρξει μονάχα όταν η ελληνική Μακεδονία ενωθεί με τη γιουγκοσλαβική
Μακεδονία στο πλαίσιο της γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας. Η ομάδα αυτή
κατέβαλλε επίσης πολλές προσπάθειες για τη διαμόρφωση σλαβομακεδονικής
συνείδησης στους Σλαβόφωνους της ελληνικής Μακεδονίας με την
καταπολέμηση του γραικομανισμού και του φιλοβουλγαρισμού και έθετε συχνά
το αίτημα για επαρκή εκπροσώπηση των Σλαβοφώνων στα κομματικά όργανα
και στις στρατιωτικές διοικήσεις.
Δύσκολα διλήμματα
Η ρήξη Τίτο-Στάλιν τον Ιούνιο του 1948 έθεσε το ΚΚΕ ενώπιον δύσκολων
διλημμάτων. Το ΚΚΕ αποδέχτηκε την καταδικαστική για τον Τίτο και την
κλίκα του απόφαση της Κομινφόρμ της 28ης Ιουνίου 1948, χωρίς όμως να
στραφεί έντονα κατά της Γιουγκοσλαβίας. Ωστόσο, η γιουγκοσλαβική βοήθεια
μειώθηκε αισθητά και οι επαφές μεταξύ των δύο κομμάτων περιορίστηκαν
απλά σε επίπεδο τεχνικών. Ο κύριος όγκος της στρατιωτικής βοήθειας προς
τον Δημοκρατικό Στρατό προερχόταν πλέον από τη Σοβιετική Ενωση μέσω
Βουλγαρίας. Ενόψει της νέας κατάστασης η φιλογιουγκοσλαβική πτέρυγα του
ΝΟΦ υπονόμευε τον Δημοκρατικό Στρατό και άρχισε να οργανώνει λιποταξίες
Σλαβομακεδόνων μαχητών προς τη Γιουγκοσλαβία με τη δικαιολογία ότι το
ΚΚΕ, ευθυγραμμιζόμενο με την αντιγιουγκοσλαβική θέση της Κομινφόρμ,
πρόδωσε τον αγώνα του «μακεδονικού λαού». Κατά το πνεύμα της
αντιτιτοϊκής εκστρατείας της Κομινφόρμ ο Δημητρόφ στη Βουλγαρία
κατήγγειλε όλες τις διμερείς συμφωνίες των Γιουγκοσλάβων με τη
Βουλγαρία, ανέστειλε την πολιτική «μακεδονοποίησης» στο βουλγαρικό τμήμα
της Μακεδονίας, στράφηκε κατά βίαιης αποβουλγαροποίησης του πληθυσμού
στη γιουγκοσλαβική Μακεδονία, έθεσε ζήτημα βουλγαρικής μειονότητας και
διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις της Βουλγαρίας με τη Γιουγκοσλαβία.
Σε διπλό στόχαστρο
Συντονιζόμενος με την κλιμακούμενη αντιγιουγκοσλαβική πολεμική του
Στάλιν και θέλοντας να καταστήσει το ΚΚΕ μέλος της Κομινφόρμ, ο
Ζαχαριάδης επέβαλε στην Πέμπτη Ολομέλεια (1949) του ΚΚΕ τη θέση «για το
δικαίωμα της εθνικής αποκατάστασης και αυτοδιάθεσης του μακεδονικού
λαού».
Ταυτόχρονα, αναγγέλθηκε ότι το 2ο Συνέδριο του ΝΟΦ θα διακήρυττε τη
θέση της «Ενιαίας και Ανεξάρτητης Μακεδονίας σε μια λαϊκοδημοκρατική
Βαλκανική Ομοσπονδία». Αν και επίσημα ο Ζαχαριάδης χαρακτήρισε την
αλλαγή αυτή ως μέτρο αντιπερισπασμού στις λιποταξίες και ως κίνητρο
στους Σλαβομακεδόνες να στρατευθούν μαζικά στον Δημοκρατικό Στρατό, η
νέα θέση του ΚΚΕ στρεφόταν κατά της κυριαρχίας του Τίτο στη
γιουγκοσλαβική Μακεδονία και αμφισβητούσε τον ρόλο της γιουγκοσλαβικής
Μακεδονίας ως «του Πεδεμοντίου της ενοποίησης της Μακεδονίας».
Ταυτόχρονα, στρεφόταν και κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας.
Ετσι, το ΚΚΕ βρέθηκε στο στόχαστρο τόσο της γιουγκοσλαβικής όσο και της
ελληνικής κυβέρνησης.
Στην υπονομευτική δράση των φιλογιουγκοσλαβικών στοιχείων του ΝΟΦ και
στην προδοσία του Τίτο ο Ζαχαριάδης αναζήτησε τα αίτια της ήττας του
Δημοκρατικού Στρατού για να αποσείσει τις δικές του ευθύνες. Οταν το
1950/51 επήλθε εξομάλυνση των ελληνογιουγκοσλαβικών σχέσεων με την
ενεργό αμερικανική ανάμιξη, ο Ζαχαριάδης αισθάνθηκε «δικαιωμένος» γιατί
αποκαλύφθηκε η συνωμοσία του «ελληνικού μοναρχοφασισμού» με την κλίκα
του Τίτο για τη συντριβή του «δημοκρατικού κινήματος» το 1949. Το 1952
διαλύθηκε το ΝΟΦ και ιδρύθηκε στην Πολωνία η οργάνωση «Ιλιντεν» με σκοπό
να στιγματίσει τη συμπαιγνία Αθήνας-Βελιγραδίου, να χαρακτηρίσει την
ελληνική και γιουγκοσλαβική Μακεδονία «υποδουλωμένες περιοχές» στον
αμερικανικό ιμπεριαλισμό, να εξάρει την πολιτική του βουλγαρικού
Κομμουνιστικού Κόμματος στο Μακεδονικό και να καλέσει τους «Μακεδόνες»
να εξεγερθούν κατά του προδότη Τίτο.
Η τυχοδιωκτική στάση του Ζαχαριάδη στο Μακεδονικό ήταν αποτέλεσμα της γενικότερης ανερμάτιστης πολιτικής του.
Επαναστάτης που μισήθηκε από φίλους και εχθρούς
Ο Νίκος Ζαχαριάδης γεννήθηκε στην Αδριανούπολη στις 27 Απριλίου 1903.
Ο πατέρας του εργαζόταν ως αντιπρόσωπος στη «Ρεζί» (εταιρεία του
Γαλλικού Μονοπωλίου Καπνού), γι' αυτό και τα πρώτα βήματα της ζωής του
καταγράφηκαν σε πολλές βαλκανικές πόλεις.
Πήγε σχολείο στα Σκόπια και μετά συνέχισε στη Νικομήδεια. Γυμνάσιο
πήγε στην Αδριανούπολη, αλλά οικογενειακά προβλήματα τον ανάγκασαν να
αναζητήσει στα 15 του δουλειά στο λιμάνι της Πόλης. Εκεί ήρθε σε επαφή
και με τις σοσιαλιστικές ιδέες, αν και επισήμως είχε ήδη «στρατολογηθεί»
από τη Νικομήδεια.
Το 1921 ο Ζαχαριάδης είναι γραμματέας της κομμουνιστικής οργάνωσης
που καθοδηγεί τους νέους εργάτες στην Πόλη. Τον ίδιο χρόνο γίνεται και
μέλος της Κομσομόλ και τον επόμενο χρόνο, μέλος του Μπολσεβικικού
Κόμματος, ενώ στα μέσα του επόμενου χρόνου φοιτά στη Μόσχα στο
«Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο των Εργαζομένων της Ανατολής». Με απόφαση
της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων, το 1924, αναλαμβάνει την καθοδήγηση
της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Τα επόμενα τρία
χρόνια θα συλληφθεί και θα αποδράσει έξι φορές. Περιβάλλεται έτσι με το
φωτοστέφανο του «αγωνιστή που δεν υπάρχει φυλακή να τον κρατήσει».
Το 1929 φυγαδεύεται στη Μόσχα, όπου φοιτά στην Ανώτερη Κομματική
Σχολή. Δύο χρόνια μετά επιστρέφει στην Ελλάδα και τοποθετείται με
απόφαση της «Διεθνούς» γενικός γραμματέας του ΚΚΕ. Με τη δικτατορία του
Μεταξά συλλαμβάνεται και οδηγείται κατευθείαν στην απομόνωση στις
φυλακές της Κέρκυρας.
Η ιταλική και η γερμανική εισβολή τον βρίσκουν στις ελληνικές
φυλακές. Από εκεί μεταφέρεται στο Νταχάου, απ' όπου θα επιστρέψει στην
Ελλάδα το 1945, για να τεθεί επικεφαλής της εμφύλιας σύγκρουσης μέχρι το
1949.
Η δράση του, η ήττα που του χρεώθηκε από Ελληνες και Σοβιετικούς
κομμουνιστές και οι μετά τη Γιάλτα νέες συνθήκες δεν χωρούσαν κάποιον με
τον δυναμισμό, τον οπορτουνισμό και την προϊστορία του Ζαχαριάδη.
Καθαιρέθηκε στην 6η Ολομέλεια του 1956 από γενικός γραμματέας του ΚΚΕ
και από μέλος του ένα χρόνο μετά.
Στη Σοβιετική Ενωση ο Ζαχαριάδης δεν θα τύχει καλύτερης μοίρας. Για
έξι χρόνια θα «εργαστεί» ως δασικός στο Μποροβίτσι και στη συνέχεια θα
εξοριστεί στη Σιβηρία, στο Σουργκούτ. Εκεί αυτοκτόνησε. Ηταν 1η
Αυγούστου 1973.
* Ο κ. Σπυρίδων Σφέτας είναι Βαλκανιολόγος.
ΠΗΓΗ Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
